12 Thực phẩm giàu sắt cho bé nên bổ sung vào chế độ ăn

Trong quá trình quá triển, bé cần nhiều chất dinh dưỡng để hoàn thiện cả thế chất và trí tuệ. Trong đó, sắt là khoáng chất quan trọng giúp bé phát triển khỏe mạnh. Việc bổ sung sắt đầy đủ trong chế độ ăn giúp bé có sức đề kháng tốt, ít bị bệnh, cơ thể khỏe mạnh, giàu năng lượng, tăng cường trí nhớ. Vì vậy, bổ sung các thực phẩm giàu sắt cho bé là vô cùng cần thiết. Cùng Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng (NRECI) tìm hiểu 12 thực phẩm giàu sắt để có một thực đơn khoa học cho bé nhà bạn.

Theo Bác sĩ Nguyễn Thị Kim Hải – Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng (NRECI): “Việc bổ sung sắt quá nhiều hay quá ít đều ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ. Các dấu hiệu thiếu sắt không quá điển hình, dễ bị trùng lặp với một số bệnh lý khác. Do đó ba mẹ không nên tự ý bổ sung sắt, cần có sự tư vấn từ bác sĩ chuyên môn dinh dưỡng để xác định đúng nguyên nhân, liều lượng và thời gian bổ sung phù hợp cho trẻ.”

Vai trò quan trọng của sắt đối với sức khỏe trẻ em

Mặc dù sắt chỉ tồn tại trong cơ thể với lượng rất nhỏ, nhưng không thể phủ nhận vai trò quan trọng của nguyên tố vi lượng này đối với sức khỏe. Sắt đóng vai trò không thể thiếu trong việc tăng cường hệ miễn dịch cho cơ thể trẻ em và đảm bảo sự hình thành của hồng cầu, cung cấp sự oxy cho cơ thể. Hơn nữa, sắt cũng đóng góp vào sự phát triển cả về thể chất và tinh thần của trẻ nhỏ. Thiếu hụt sắt có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển não bộ, gây ra các vấn đề liên quan đến tư duy và vận động. Vậy nên, việc bổ sung vi chất đầy đủ cho trẻ là cần thiết và nằm trong chiến lược chăm sóc sức khỏe ban đầu cho trẻ em tại Việt Nam.

Mặc dù các bé sơ sinh thường có nguồn dự trữ sắt đủ để đáp ứng nhu cầu trong 4 – 6 tháng đầu đời, nhưng trẻ sinh non có thể thiếu hụt một phần hoặc toàn bộ nguồn dự trữ sắt quan trọng đã tích lũy trong ba tháng cuối của thai kỳ. Có thể thấy sắt rất cần thiết đối với sức khỏe của trẻ em, đặc biệt là trong giai đoạn phát triển trí não và thể chất, khiến trẻ trở thành đối tượng dễ bị thiếu sắt. Thậm chí, nhu cầu sắt ở trẻ đang bú mẹ có thể tăng cao lên đến 7 lần so với người lớn khi tính theo trọng lượng cơ thể.

Sắt đóng vai trò quan trọng trong sức khỏe của trẻ em bằng cách tăng cường hệ miễn dịch, phát triển não bộ và thể chất. Trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non, có nguy cơ thiếu hụt sắt, vì vậy việc bổ sung sắt rất quan trọng.

Trẻ thiếu sắt gây hậu quả như thế nào?

Sắt là một thành phần thiết yếu trong cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxy. Nguyên tố này kết hợp với protein để tạo thành huyết sắc tố, hay còn gọi là hemoglobin có nhiệm vụ lấy oxy từ phổi và vận chuyển đến các tế bào trong cơ thể. Do đó, khi cơ thể trẻ thiếu sắt, có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu dinh dưỡng – một bệnh lý phổ biến ở trẻ em. Thiếu máu do thiếu sắt ở trẻ em có thể ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần, đặc biệt có thể gây ra các vấn đề về tâm thần và vận động. (1)

Khi tình trạng thiếu máu do thiếu sắt xảy ra, khả năng vận chuyển oxy của hồng cầu sẽ giảm, gây ra tình trạng thiếu oxy ở các cơ quan, đặc biệt là ở tim, cơ bắp và não. Từ đó, dẫn đến các triệu chứng như tim đập nhanh, chóng mặt, cơ bắp yếu và mệt mỏi. Trẻ thiếu máu thường có các vấn đề về dinh dưỡng như biếng ăn, táo bón và có thể bị nôn trớ. (1)

Ngoài ra, tình trạng thiếu sắt còn ảnh hưởng đến các hệ thống khác của cơ thể, gây ra vấn đề về hệ tiêu hóa như viêm teo gai lưỡi, khó nuốt và giảm sức hấp thu. Cũng như ảnh hưởng đến hệ thần kinh, gây ra cảm giác mệt mỏi, kích thích và rối loạn dẫn truyền thần kinh. Đồng thời, thiếu sắt cũng ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, làm cho trẻ dễ mắc bệnh và suy giảm miễn dịch. (1)

Sắt là yếu tố quan trọng trong việc tạo huyết sắc tố, cần thiết cho việc vận chuyển oxy trong cơ thể. Thiếu sắt có thể dẫn đến tình trạng thiếu máu dinh dưỡng, ảnh hưởng đến sự phát triển cả về thể chất lẫn tinh thần của trẻ, gây ra vấn đề về dinh dưỡng, hệ tiêu hóa, hệ thần kinh và hệ miễn dịch.

Xem thêm: 7 thực đơn cho trẻ thiếu máu giàu dinh dưỡng, dễ thực hiện

Dấu hiệu nhận biết trẻ thiếu sắt

Sự thiếu hụt chất sắt có thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động của trẻ. Tuy nhiên, đa số các dấu hiệu của thiếu sắt ở trẻ em không hiện rõ cho đến khi tình trạng thiếu máu do thiếu sắt xảy ra. Một số dấu hiệu nhận biết trẻ thiếu sắt bao gồm:

• Màu hồng nhạt hay còn gọi là xanh xao, ở môi, nướu, mép mí mắt hoặc đến giường móng tay.
• Thiếu năng lượng hoặc dễ mệt mỏi
• Khó thở khi tập thể dục
• Tay chân lạnh
• Tăng trưởng và phát triển chậm lại
• Chán ăn
• Thở nhanh không đều
• Trở nên cáu kỉnh (khó chịu) hoặc nóng nảy hơn bình thường
• Nhiễm trùng thường xuyên
• Mất gai lưỡi
• Thèm ăn bất thường những thứ chứa ít hoặc không có chất dinh dưỡng, chẳng hạn như nước đá, bụi bẩn, sơn hoặc tinh bột. (2), (3)

Tuy nhiên, để đảm bảo chẩn đoán chính xác và đề xuất phương pháp điều trị phù hợp, việc thăm khám bác sĩ là rất quan trọng. Bác sĩ sẽ có kiến thức và kỹ năng cần thiết để đánh giá và phát hiện dấu hiệu của thiếu sắt một cách chính xác. Từ đó đề xuất phương án điều trị phù hợp cũng như bổ sung thực phẩm giàu sắt cho bé.

Dấu hiệu thiếu sắt ở trẻ em không rõ ràng và có thể bao gồm màu hồng nhạt trên môi, nướu, mép mí mắt, tay chân lạnh, thiếu năng lượng, phát triển chậm, thèm ăn kém, thở nhanh, cáu kỉnh, nhiễm trùng thường xuyên và mất gai lưỡi. Việc thăm khám bác sĩ là quan trọng để chẩn đoán và điều trị thiếu sắt ở trẻ.

Một số thực phẩm giàu sắt cho bé bố mẹ nên bổ sung vào chế độ ăn

Để bé phát triển khỏe mạnh, bố mẹ đừng quên bổ sung sắt vào chế độ ăn của bé. Việc hợp thực phẩm giàu sắt với thực phẩm giàu vitamin C cũng có thể hỗ trợ quá trình hấp thụ sắt ở trẻ tốt hơn. Dưới đây là một số thực phẩm giàu sắt cho bé:

• Thịt: Hầu hết các loại thịt đều chứa sắt, đặc biệt là thịt bò, nội tạng và gan. Bổ sung thịt gà sẫm màu và thịt gà tây vào chế độ ăn uống cũng là một trong những cách hiệu quả để tăng cường lượng sắt cho cơ thể. (4)
• Socola đen: Socola đen không chỉ ngon miệng mà còn chứa nhiều sắt và chất chống oxy hóa. Tuy nhiên, hãy chọn loại socola đen có hàm lượng cacao cao (từ 70% trở lên) và cho bé ăn một lượng vừa phải. (5)
• Ngũ cốc tăng cường: Nhiều loại ngũ cốc được bổ sung sắt để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của trẻ. Hãy chọn loại ngũ cốc có ít đường và phù hợp với độ tuổi của bé.(4)
• Đậu: Đậu nành, đậu lima, đậu tây, đậu lăng và các loại đậu khác là nguồn cung cấp sắt dồi dào, đồng thời cung cấp chất xơ, vitamin và các khoáng chất thiết yếu khác.(4)
• Rau bina: Các loại rau có lá xanh đậm như cải xoăn, bông cải xanh và rau bina là một trong những nguồn cung cấp sắt tuyệt vời cho trẻ.(4)
• Nho khô và trái cây sấy: Đây là những món ăn vặt ngon miệng và bổ sung sắt cho bé. Trong các loại trái cây sấy, có thể cung cấp chất sắt cho trẻ và đồng thời giúp hỗ trợ sự tiêu hóa và ngăn ngừa tình trạng táo bón.(5)
• Hạt bí ngô: Cung cấp protein, chất xơ, chất béo lành mạnh và khoáng chất, bao gồm cả sắt.(4)
• Trứng: Ngoài việc được biết đến như nguồn cung cấp protein dồi dào, trứng còn là loại thực phẩm giàu sắt và chất chống oxy hóa.(5)
• Đậu Hà Lan: Chứa protein, chất xơ, sắt và các chất dinh dưỡng khác. Đây là loại thực phẩm dễ chế biến và thường được nhiều trẻ em yêu thích.(4)
• Cá ngừ: Cá ngừ đóng hộp là thực phẩm bổ sung ít calo và ít chất béo cho bé. Đồng thời thực phẩm này cũng cung cấp sắt và các chất dinh dưỡng quan trọng khác như protein, axit béo omega-3.(4)
• Đậu phụ: Một loại thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật mang đến hàm lượng protein, canxi, sắt và các chất dinh dưỡng khác đầy đủ. Đối với các em nhỏ không ưa thịt, đây có thể là nguồn cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết mà không thể bỏ qua.(5)
• Bột yến mạch: Đây không chỉ là một món ăn nhẹ mà còn được nhiều trẻ em yêu thích mà còn là thực phẩm giàu sắt. Đồng thời, bột yến mạch cũng giàu chất xơ, là sự lựa chọn tuyệt vời cho những bé có vấn đề về dạ dày hoặc tiêu hóa.(5)

Bố mẹ cần bổ sung sắt vào chế độ ăn của bé để đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh. Thực phẩm giàu sắt cho bé thường bao gồm thịt, socola đen, ngũ cốc, đậu, rau xanh, trái cây sấy, hạt bí ngô, trứng, cá ngừ, đậu phụ và bột yến mạch. Để có hiệu quả hấp thụ tốt hơn, việc kết hợp thực phẩm giàu sắt với thực phẩm giàu vitamin C là quan trọng.

Cách giúp trẻ hấp thụ sắt tốt hơn

Để tối ưu hóa việc hấp thụ sắt cho trẻ em, có một số biện pháp dinh dưỡng và lối sống mà bạn có thể áp dụng:

• Lựa chọn thực phẩm giàu sắt heme: Sắt heme có trong thịt, cá, gia cầm (chiếm khoảng 15% khả năng hấp thụ) và hấp thụ tốt hơn nhiều so với sắt nonheme. Trong khi đó, sắt nonheme có thể tìm thấy trong ngũ cốc, rau và trái cây, thường không hấp thụ hiệu quả như sắt heme. (6), (7)
• Tăng cường thực phẩm giàu vitamin C: Vitamin C không chỉ là chất khử mạnh mà còn giúp tạo ra phức hợp dễ hấp thụ hơn với sắt nonheme. Thịt, cá, gia cầm và các loại thực phẩm giàu vitamin C khác có thể được bổ sung vào chế độ ăn uống của trẻ.(7)
• Hạn chế tiêu thụ sữa: Đối với trẻ từ 1 tuổi trở lên, việc tiêu thụ sữa không nên vượt quá 500ml/ngày để đảm bảo trẻ không thiếu sắt. Thay vào đó, nên cân nhắc thêm các loại trái cây như cam quýt, dâu tây, ớt chuông, dưa đỏ, rau xanh đậm, cà chua vào chế độ ăn uống để bổ sung vitamin C.(6), (7)
• Lưu ý các thực phẩm có thể cản trở hấp thu sắt: Các chất chelate sắt như cacbonat, oxalat, photphat và phytate có thể ức chế sự hấp thụ sắt ở mức độ khác nhau. Thêm vào đó, việc tiêu thụ trà và cà phê trong bữa ăn có thể làm giảm sự hấp thụ của sắt bằng cách tạo ra phức hợp không hòa tan của sắt với tanin. Đồng thời, sắt trong lòng đỏ trứng cũng được biết đến với khả năng hấp thụ kém do sự hiện diện của phosvitin.(7)

Để đảm bảo trẻ em hấp thụ sắt hiệu quả hơn, ngoài việc lựa chọn các thực phẩm giàu sắt heme, cần bổ sung thêm thực phẩm giàu vitamin C vào chế độ ăn. Hạn chế việc tiêu thụ sữa cho trẻ trên 1 tuổi vào mức dưới 500ml/ngày và chú ý đến các thực phẩm có thể gây trở ngại trong quá trình hấp thụ sắt.

Lưu ý khi bổ sung sắt cho bé

Chăm sóc sức khỏe chủ động cho bé bằng cách bổ sung sắt đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển khỏe mạnh. Tuy nhiên, việc bổ sung cần được thực hiện đúng cách để tránh các tác dụng phụ không mong muốn và tăng hiệu quả hấp thụ. Những điều cần lưu ý khi bổ sung sắt cho bé gồm có:

• Loại sắt: Mặc dù cơ thể bé có thể sử dụng cả sắt ferrou (sắt 2+) và sắt ferric (sắt 3+), tuy nhiên sắt ở dạng ferrou (sắt 2+) thường dễ hấp thụ hơn và hiệu quả hơn. Với liều lượng 30 mg, sắt ferrou được hấp thụ gấp 3 lần so với sắt ferric ở cùng liều lượng. Trong những trường hợp không thể bổ sung sắt qua đường uống, có thể cần tiêm sắt dextran. Tuy nhiên, phương pháp này đắt hơn và tiềm ẩn nguy cơ hơn so với đường uống. (8)
• Lượng sắt: Thường thì sắt được uống 3 lần một ngày, tuỳ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của thiếu máu và sức khỏe của bé. Liều sắt nguyên tố hàng ngày khuyến nghị là 4 – 6 mg/kg trọng lượng cơ thể chia thành ba lần mỗi ngày cho trẻ em. Nên bổ sung sắt trong 4-5 tháng, ngay cả khi bé đã đạt mức hemoglobin bình thường, để đảm bảo dự trữ sắt cho cơ thể.(8)
• Thời điểm bổ sung: Sắt được hấp thụ tốt nhất khi đói. Tuy nhiên, việc uống sắt khi đói có thể gây kích ứng dạ dày. Nếu bé gặp tác dụng phụ như buồn nôn, khó chịu dạ dày, ợ chua, tiêu chảy hoặc táo bón, có thể cho bé uống sắt cùng với bữa ăn.(8)

Cần chú ý loại, lượng và thời điểm khi bổ sung sắt cho bé. Sắt ferros thường có hiệu quả hơn sắt ferric, nên cho bé uống trong khoảng 4 – 6 mg/kg trọng lượng cơ thể mỗi ngày và chia thành ba lần. Sắt nên được uống cùng bữa ăn để giảm tác dụng phụ và tiêm sắt dextran có thể cần thiết trong một số trường hợp.

Bổ sung đủ lượng sắt hàng ngày cho bé không chỉ giúp bé phát triển hệ miễn dịch khỏe mạnh, tăng cường năng lượng và sự tập trung, mà còn giảm nguy cơ thiếu máu sắt. NRECI hy vọng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về thực phẩm giàu sắt cho bé. Nếu bé có dấu hiệu hoặc nguy cơ thiếu sắt, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn chế độ ăn phù hợp nhất.

Xem thêm: 

• Trẻ suy dinh dưỡng cần bổ sung gì? Xây dựng chế độ ăn khoa học cho trẻ
• 10+ thực đơn ăn dặm cho bé 6 7 tháng bổ dưỡng, thơm ngon 
• Cách nấu cháo ăn dặm cho bé chuẩn dinh dưỡng theo từng giai đoạn phát triển