20+ thực phẩm không tốt cho thận cần hạn chế trong chế độ ăn

Thận đóng vai trò quan trọng trong việc lọc và đào thải độc tố ra khỏi cơ thể. Tuy nhiên, chế độ ăn uống hàng ngày của chúng ta đã vô tình gây hại cho thận. Có khá nhiều món ăn ngon, hợp khẩu vị được tiêu thụ mỗi ngày nhưng lại góp phần làm suy giảm chức năng thận theo thời gian mà chúng ta không hề hay biết. Vậy đâu là những thực phẩm không tốt cho thận, hãy cùng Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng (NRECI) theo dõi bài viết sau đây nhé!

Vai trò của thận đối với sức khỏe

Hầu hết mọi người đều biết rằng, thận là cơ quan thiết yếu và thực hiện chức năng lọc thải quan trọng đối với cơ thể. Thận thực hiện lọc và loại bỏ các chất thải cũng như chất lỏng dư thừa ra khỏi cơ thể. Những chất thải và chất lỏng dư thừa này được loại bỏ qua nước tiểu. Quá trình sản xuất nước tiểu bao gồm các bước bài tiết và tái hấp thu rất phức tạp. Nhờ quá trình này mới duy trì được sự cân bằng ổn định của các chất hóa học trong cơ thể. (1) 

Thận còn tham gia điều chỉnh hàm lượng muối, kali, acid trong cơ thể. Bên cạnh đó, thận cũng sản xuất hormone phục vụ cho hoạt động của các cơ quan khác. Chẳng hạn, một loại hormone do thận sản xuất sẽ kích thích sản xuất hồng cầu. Và một số hormone khác do thận sản xuất giúp điều hòa huyết áp cũng như kiểm soát quá trình chuyển hóa canxi trong cơ thể. (1) 

Có thể nói, thận là một “nhà máy hóa học” đảm nhận nhiều chức năng cho cơ thể như sau: (1) 

• Loại bỏ các chất thải ra khỏi cơ thể
• Loại bỏ thuốc ra khỏi cơ thể 
• Cân bằng chất lỏng trong cơ thể
• Giải phóng hormone điều hòa huyết áp
• Sản xuất một dạng vitamin D hoạt động giúp xương chắc khỏe
• Kiểm soát việc sản xuất hồng cầu. 

Thận có vai trò quan trọng, bao gồm chức năng lọc thải, loại bỏ các chất lỏng dư thừa ra khỏi cơ thể. Cùng với đó, thận còn tham gia vào điều chỉnh acid, muối và kali, sản xuất hormone giúp phục vụ cho các cơ quan khác trong cơ thể. 

Thực phẩm không tốt cho thận 

Chế độ ăn uống là một phần trong cuộc sống, góp phần nâng cao sức khỏe, cải thiện hoạt động của các cơ quan trong cơ thể. Tuy nhiên, vẫn có nhiều thực phẩm không tốt cho thận, thực phẩm hại thận mà chúng ta vẫn thường xuyên tiêu thụ nhưng chẳng hay biết. 

Chủ động chăm sóc sức khoẻ thận bằng cách hạn chế một số thực phẩm không tốt cho thận trong quá trình thiết kế thực đơn ăn uống hàng ngày:

Thực phẩm giàu protein

Protein còn được gọi là chất đạm – đây là chất dinh dưỡng cần thiết trong chế độ ăn hàng ngày nhằm tái tạo, xây dựng cơ bắp và nâng cao sức đề kháng cho cơ thể. Tuy nhiên, nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, việc tuân theo chế độ ăn giàu đạm trong thời gian dài có thể gây hại cho thận. (2) 

Chất đạm vào cơ thể được phân giải và sử dụng thì một chất thải được gọi là ure hình thành. Khi thận không hoạt động tốt, ure không được loại bỏ như bình thường dẫn đến chất thải này vẫn tích tụ ở trong cơ thể. Vì thế, chế độ ăn ít đạm sẽ giúp thận làm việc nhẹ hơn, lượng urê cần được loại thải ít hơn. (2) 

Trong chế độ ăn uống cho người bị bệnh thận cần tính toán kỹ lượng thực phẩm giàu đạm nên ăn. Bởi thận suy yếu có thể không loại bỏ được tất cả chất thải từ đạm khi ăn uống. Chất thải dư thừa này tích tụ ngày càng nhiều trong máu dẫn đến buồn nôn, chán ăn, suy nhược và thay đổi khẩu vị. (2) 

Một số nguồn thực phẩm giàu đạm trong chế độ ăn uống hàng ngày: 

• Tinh bột giàu đạm: cơm, bánh mì, nui,…
• Thực phẩm giàu đạm động vật: thịt, cá, trứng, sữa,…
• Thực phẩm giàu đạm thực vật: các loại đậu, quả hạch, bơ đậu phộng, hạt và ngũ cốc nguyên hạt 

Thực phẩm giàu photpho 

Thực phẩm giàu photpho cũng là một trong những thực phẩm nên tránh cho người bị bệnh thận. Lúc thận hoạt động bình thường có thể loại bỏ lượng photpho dư thừa trong máu ra bên ngoài. Song, bệnh thận làm thận suy yếu, chức năng lọc thải của thận không hoạt động tốt sẽ không thể loại bỏ hết photpho tốt. Khi đó, mức photpho trong cơ thể tăng cao gây ảnh hưởng đến sức khỏe, thúc đẩy cơ thể phân giải canxi từ xương. Điều này làm xương yếu đi, tăng nguy cơ gãy, nứt, vỡ xương. (3)  

Một số thực phẩm, đồ ăn không tốt cho thận giàu photpho cần hạn chế bao gồm: (3) 

• Đồ uống: bia, cacao, thức uống socola, sản phẩm nước trà đóng chai, nước giải khát tăng lực,…
• Sữa và các sản phẩm từ sữa: phô mai, súp kem, kem, pudding,…
• Thức ăn: hàu, gan bò, trứng cá, cá mòi, nội tạng động vật,…
• Một số đồ ăn vặt: bánh socola, bánh muffin cám yến mạch, hầu hết các đồ ăn đã được chế biến như xúc xích, thịt xông khói, thịt nguội, pizza,… 

Thực phẩm giàu kali 

Kali là một khoáng chất quan trọng được tìm thấy trong cơ thể con người với nhiều chức năng, nhiệm vụ. Mặc dù, thận giúp kiểm soát cân bằng kali trong cơ thể nhưng khi thận hoạt động kém không thể loại bỏ được lượng kali dư thừa ra khỏi cơ thể. Nồng độ kali trong máu cao dẫn đến tăng kali máu. Điều này có thể làm gián đoạn hoạt động của một số hệ thống cơ quan trong cơ thể và có khả năng cao gây tử vong nếu không được điều trị kịp thời. (4) 

Một số thực phẩm giàu kali cần tránh: (4) 

• Trái cây: mơ, bơ, chuối, dưa lưới, sung khô, kiwi, xoài, lựu, nho khô,…
• Rau củ: bí, atiso, măng, củ cải, bông cải xanh nấu chín, bắp cải, đậu bắp, su hào, đậu lăng, khoai tây, đậu hà lan,…
• Các thực phẩm khác: thịt bò, socola, bơ đậu phộng, mầm lúa mì, yến mạch cán nhỏ,…

Xem chi tiết: 15 thực phẩm giàu kali

Như vậy, chế độ ăn uống cho người bị bệnh thận nói riêng và muốn tốt cho thận nói chung, mọi người cần chú ý hạn chế một số thực phẩm không tốt cho thận như thực phẩm giàu đạm, thực phẩm giàu photpho và thực phẩm giàu kali. Bởi một khi hoạt động của thận kém sẽ không thể loại bỏ chất thải dư thừa bao gồm ure, photpho, kali ra khỏi cơ thể. 

Thực phẩm tốt cho thận

Để thận luôn hoạt động tốt, chế độ ăn hàng ngày cần chú ý thực phẩm tốt cho thận. Cụ thể như sau:

Thực phẩm ít đạm

Bên cạnh tinh bột ít đạm, người bệnh vẫn có thể chọn các thực phẩm ít đạm khác để bổ sung nguồn protein cho cơ thể. Một số thực phẩm ít đạm được bác sĩ khuyên bổ sung cho thận yếu bao gồm: hến, đậu phụ, nấm,… Các thực phẩm này còn giàu vitamin, khoáng chất cần thiết cho cơ thể và tốt cho củng cố hoạt động của thận. 

Đặc biệt, nấm là một trong những thực phẩm gần như chứa đầy đủ dưỡng chất nhất. Cùng với đó, hàm lượng photpho trong một số loại nấm cũng tương đối thấp rất có lợi cho thận yếu. Người bệnh suy thận có thể chọn nấm hương, nấm đông cô, nấm rơm,… trong chế biến món ăn hàng ngày. Không kém cạnh, hến cũng là thực phẩm ít đạm và giàu dinh dưỡng, nhất là cung cấp omega 3 – một acid béo tốt có tác dụng chống viêm và cải thiện các vấn đề về thận. 

Ngoài ra, khi xây dựng chế độ ăn uống cho người bị bệnh thận cần chú ý xen kẽ đạm động vật và thực vật để đảm bảo đủ chất mà không lố tổng lượng đạm cần nạp vào hàng ngày. 

Tinh bột ít đạm 

Thực phẩm chứa tinh bột ít đạm là một trong những thực phẩm tốt cho thận yếu. Hoạt động của thận suy yếu sẽ không thể lọc thải ure – một chất thải hình thành khi cơ thể phân giải và sử dụng đạm. Nếu chế độ ăn giàu đạm sẽ tăng áp lực lên thận, làm cho thận phải hoạt động nhiều hơn để loại bỏ ure. 

Song, chất đạm là dưỡng chất cần thiết đối với cơ thể nên không hẳn là cắt bỏ nguồn đạm hoàn toàn. Khi đó, bác sĩ sẽ khuyên người bệnh chọn các loại ngũ cốc ít đạm như miến, sắn dây, khoai củ,… Hàm lượng đạm trong các thực phẩm này không quá cao, hơn nữa còn là đạm thực vật giàu chất chống oxy hóa, chất xơ và ít chất béo bão hòa nên cải thiện sức khỏe cho thận, góp phần làm chậm suy thận tiến triển. 

Thực phẩm ít kali

Kali cũng là khoáng chất cần thiết cho cơ thể nhưng thận yếu sẽ không thể lọc thải được lượng kali dư thừa. Vì thế, để tránh tình trạng tăng kali máu, người bị suy thận, người có thận yếu nên lựa chọn các thực phẩm ít kali. 

Thông thường, kali có nhiều trong các loại rau xanh, củ quả, do đó khi lựa chọn nhóm thực phẩm này cần chú ý lựa chọn loại ít kali. Bao gồm:

• Các loại củ quả ít kali: su su, cà rốt, mướp, bầu,… 
• Trái cây ít kali: ổi, cam, bưởi, thanh long, quýt, mận,… 

Không chỉ ít kali, các loại rau củ quả này còn giàu chất xơ, vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa. Các chất này có khả năng làm lành tổn thương, cải thiện sức khỏe cho thận và cơ thể. 

Sữa chuyên biệt cho suy thận

Sữa là thực phẩm bổ sung năng lượng và dinh dưỡng hoàn hảo cho mọi đối tượng, kể cả người suy thận hay có thận yếu. Tuy nhiên, không phải sữa nào cũng phù hợp. 

Theo các bác sĩ dinh dưỡng, người bệnh nên tìm hiểu và lựa chọn các loại sữa chuyên biệt cho suy thận. Các sản phẩm này được nghiên cứu với công thức giàu dinh dưỡng, năng lượng nhưng sẽ giảm lượng đạm, natri, kali, photpho để giảm gánh nặng cho thận. 

Để lựa chọn sữa chuyên biệt cho người suy thận phù hợp tình trạng, sức khỏe, bệnh lý và điều kiện, người bệnh, người thân nên tham khảo tư vấn từ bác sĩ, chuyên gia dinh dưỡng. 

Chế độ ăn uống cho người bị bệnh thận hay thận yếu vẫn cần đa dạng thực phẩm, đảm bảo đầy đủ dưỡng chất. Song, đặc biệt chú ý lựa chọn các thực phẩm ít đạm, ít kali, tinh bột ít đạm để tránh hoạt động của thận quá tải. 

Lời khuyên của chuyên gia để bảo vệ sức khỏe thận 

Để thận luôn khỏe mạnh, duy trì chế độ lọc thải tốt, các chuyên gia, bác sĩ đưa ra các lời khuyên về ăn uống, sinh hoạt hàng ngày như sau:

Hạn chế các thực phẩm giàu natri, ưu tiên thực phẩm tươi sống, nguyên chất

• Thực phẩm chế biến sẵn, đóng hộp, thức ăn nhanh, thực phẩm đông lạnh, thực phẩm muối chua: Đều là các thực phẩm nhiều muối, chất bảo quản. Khi cơ thể ăn nhiều muối, thận sẽ cần một lượng nước để làm loãng chất điện giải trong máu để đảm bảo hoạt động của tim. Điều này có thể khiến thận càng tổn thương nghiêm trọng hơn. Bên cạnh đó, các thực phẩm này cũng không tốt cho sức khỏe cơ thể, gia tăng nguy cơ béo phì, tăng huyết áp, tăng cholesterol xấu,… 
• Đọc kỹ thành phần dinh dưỡng trên bao bì thực phẩm: Khi lựa chọn thực phẩm, mọi người nên đọc thật kỹ thành phần để xem hàm lượng muối có cao không, hàm lượng đạm, kali, photpho là bao nhiêu cũng như có chất bảo quản không. Dựa vào tình trạng sức khỏe của mình mà chọn thực phẩm phù hợp. 
• Chế biến món ăn ít muối, sử dụng các loại gia vị thảo mộc: Mọi người nên thay đổi thói quen, tập ăn nhạt, hạn chế nêm nếm hay chấm thêm muối, nước tương, nước mắm, các loại nước sốt. Thay vào đó, mọi người nên sử dụng các loại gia vị thảo mộc tự nhiên để chế biến, tăng hương vị cho món ăn. 

Hạn chế các thực phẩm giàu béo bão hòa, transfat

• Tiêu thụ thịt đỏ (heo, bò, trâu, dê,…) không quá 500gr/tuần
• Hạn chế các thực phẩm chiên, nướng ở nhiệt độ cao trong thời gian dài : gà rán, khoai tây chiên, bánh nướng, thịt nướng,…
• Hạn chế các loại dầu dừa, dừa cọ, bơ bởi chúng có nồng độ chất béo bão hòa cao gây tác động tiêu cực đến mức cholesterol trong máu, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. 

Uống đủ nước mỗi ngày

Lượng nước được khuyến nghị cho người trưởng thành là 1.5-2 lít nước/ ngày. Việc uống đủ lượng nước đều đặn sẽ tốt cho sức khỏe của thận. Nước giúp loại bỏ natri cũng như chất thải và độc tố ra khỏi cơ thể. Từ đó, làm giảm nguy cơ suy yếu thận và giảm nguy cơ mắc bệnh thận mãn tính. 

Bệnh lý 

Nếu như mắc bệnh lý, người bệnh nên đi thăm khám và điều trị sớm nhất có thể. Cùng với đó, thay đổi lối sống, chế độ ăn uống và dinh dưỡng để không làm bệnh tiến triển nghiêm trọng. 

• Với người bệnh mắc đái tháo đường, nên hạn chế các thực phẩm có chỉ số đường huyết cao, ưu tiên các thực phẩm giàu chất xơ, ít qua chế biến. 
• Với các bệnh nhân đã có các bệnh lý thận cần tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để xây dựng chế độ ăn phù hợp với tình trạng sức khỏe.

Có thể thấy, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng đối với thận và sức khỏe cơ thể. Vì thế, duy trì chức năng của thận tốt, bác sĩ khuyên mọi người hạn chế thực phẩm giàu natri, giàu chất béo bão hòa, chuyển hóa và ưu tiên thực phẩm tươi sống, nguyên chất. 

Câu hỏi thường gặp 

Uống nước có thật sự tốt cho thận? 

Việc uống một lượng nước thích hợp mỗi ngày sẽ tốt hơn cho quả thận. Nước giúp thận loại bỏ độc tố và chất thải qua nước tiểu. Đồng thời, nước cũng giúp giữ cho các mạch máu khỏe mạnh, giúp máu dễ dàng cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho thận. (4) 

Bên cạnh đó, uống đủ nước hàng ngày còn giúp ngăn ngừa sỏi thận và nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI). Bởi khi đủ nước khả năng hình thành sỏi sẽ ít hơn và và tần suất đi tiểu nhiều hơn loại bỏ vi khuẩn gây nhiễm trùng. (4) 

Để nhận biết lượng nước trong ngày đủ hay chưa, mọi người có thể quan sát qua màu sắc nước tiểu. Nước tiểu có màu vàng nhạt hoặc trong là biểu hiện uống đủ nước. Ngược lại, nước tiểu sẽ có màu vàng đậm. (4) 

Làm sao để giảm lượng natri trong chế độ ăn?

Để giảm lượng natri trong chế độ ăn hàng ngày, mọi người cần hạn chế một số thực phẩm sau:

• Hạn chế các thực phẩm chế biến sẵn, đóng hộp, thức ăn nhanh.
• Hạn chế các thực phẩm đông lạnh
• Hạn chế các thực phẩm muối chua
• Đọc kỹ thành phần dinh dưỡng trên bao bì thực phẩm.
• Chế biến món ăn ít muối, sử dụng các loại gia vị thảo mộc.

Nên đi khám tầm soát sức khỏe thận định kỳ như thế nào?

Việc thăm khám, kiểm tra sức khỏe thận định kỳ quan trọng giúp phát hiện vấn đề sớm và ngăn chặn kịp thời. Đầu tiên, mọi người nên lựa chọn bệnh viện kiểm tra sức khỏe uy tín. Sau đó, chuẩn bị giấy tờ cần thiết cũng như chi phí đến thăm khám. Cụ thể: 

• Chuẩn bị sổ khám bệnh, mang theo bệnh án (nếu có)
• Nhịn ăn hoặc nhịn tiểu trong trường hợp bác sĩ yêu cầu 
• Giữ tâm lý thoải mái
• Không sử dụng đồ uống có cồn, chất kích thích trước giờ khám
• Chuẩn bị chi phí 

Trên đây là những thông tin về thực phẩm không tốt cho thận, hy vọng mọi người có thêm kiến thức bổ ích. Để bảo vệ và chăm sóc sức khỏe thận tốt hơn, hãy chia sẻ bài viết cho bạn bè, người thân xung quanh. Nếu có dấu hiệu bất thường, vẫn còn băn khoăn, hãy để lại bình luận để bác sĩ dinh dưỡng tại Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng (NRECI) tư vấn cụ thể về chế độ ăn uống theo tình trạng, bệnh lý. Đồng thời, đội ngũ cử nhân dinh dưỡng sẽ hỗ trợ nhanh chóng nhất để giải tỏa nỗi lo cho mọi người.

Tham khảo:

• Thực đơn cho người suy thận độ 1
• Thực đơn cho người suy thận độ 2
• Chế độ dinh dưỡng, thực đơn cho người suy thận mạn độ 3
• Thực đơn cho người suy thận độ 4
• Xây dựng thực đơn cho người suy thận độ 5

Tài liệu: 

• National Kidney Foundation. Why Are the Kidneys So Important? https://www.kidney.org/kidneydisease/howkidneyswrk  (1)
• National Kidney Foundation. Dinh dưỡng bệnh thận và chất đạm. https://www.kidney.org/sites/default/files/kidney_disease_and_protein_-_vietnamese_0.pdf  (2)
• National Kidney Foundation. Phosphorus and Your Diet. https://www.kidney.org/atoz/content/phosphorus (3)
• My Clevelandclinic. Kidney. https://my.clevelandclinic.org/health/body/21824-kidney (4)