Tham vấn y khoa: BS NGUYỄN THỊ HÒA – Nơi công tác: Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng (NRECI) – Chức vụ: Phó Viện Trưởng
Bệnh suy thận mạn là quá trình suy giảm chức năng thận tiến triển dần và kéo dài. Các triệu chứng bệnh thường tiềm ẩn và chỉ trở nên rõ ràng khi suy thận đã tiến triển tới giai đoạn cuối với suy giảm chức năng nghiêm trọng. Bệnh này đặc biệt nguy hiểm cho những người có tiền sử về đái tháo đường, huyết áp cao và bệnh lý cầu thận. Hãy cùng Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng NRECI tìm hiểu về các giai đoạn phân độ suy thận và những dấu hiệu quan trọng, để bạn có thể tự quản lý sức khỏe thận của mình và ngăn ngừa những biến chứng tiềm ẩn một cách hiệu quả.
Suy thận mạn là sự bất thường về cấu trúc hoặc chức năng của thận, thường kéo dài hơn 3 tháng và ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe. (1)
Bệnh suy thận có thể xuất phát từ bất kỳ nguyên nhân nào gây rối loạn chức năng thận đủ lớn. Các nguyên nhân phổ biến bao gồm:
Bệnh thận xơ hóa tiểu động mạch thận do tăng huyết áp
Một số bệnh cầu thận nguyên phát và thứ phát
Hội chứng chuyển hóa như tăng huyết áp và đái tháo đường tuýp 2, đều có vai trò quan trọng trong việc gây tổn thương thận và ngày càng tăng. (2)
Suy thận được mô tả là tình trạng mất sự bảo tồn về cấu trúc và chức năng của thận. Khi mô thận mất chức năng, hiếm khi xuất hiện bất thường rõ ràng, vì dựa vào sự thích nghi của chức năng thận thì mô thận còn lại có khả năng tăng chức năng bù lại. Tuy nhiên, nếu tổn thương tiếp tục tiến triển, chức năng thận sẽ suy giảm nghiêm trọng và dẫn đến suy thận giai đoạn cuối. (2)
Suy thận là tình trạng mất sự bảo tồn về cấu trúc và chức năng của thận
Suy thận là một bệnh kéo dài ảnh hưởng đến chức năng và cấu trúc thận, thường do các nguyên nhân như bệnh đái tháo đường và tăng huyết áp. Ban đầu, bệnh không có triệu chứng rõ ràng vì thận có khả năng thích nghi. Tuy nhiên, khi tổn thương tiến triển, chức năng thận suy giảm và có thể dẫn đến suy thận giai đoạn cuối. Bệnh này ảnh hưởng đến cân bằng nước tiểu và điện giải trong cơ thể.
Các phân độ suy thận theo Hội Thận học Hoa Kỳ
Phân độ suy thận là một cách để đánh giá mức độ nặng của bệnh. Theo Hội Thận học quốc gia Hoa Kỳ suy thận mạn được phân thành 5 giai đoạn dựa trên độ lọc cầu thận (GFR) gồm: (1)
Giai đoạn 1: GFR bình thường (≥ 90 mL/phút/1,73 m2)
Giai đoạn 2: GFR 60 đến 89 mL/phút/1,73 m2
Giai đoạn 3: Gồm suy thận độ 3A (GFR 45 đến 59 mL/phút/1,73 m2) và suy thận độ 3B (GFR 30 đến 44 mL/phút/1,73 m2)
Giai đoạn 4: GFR 15 đến 29 mL/phút/1,73 m2
Giai đoạn 5: GFR < 15 mL/phút/1,73 m2
Giai đoạn 1
Suy thận giai đoạn 1 thường xuất hiện khi eGFR của bạn đạt mức bình thường từ 90 trở lên và thận đã bắt đầu bị tổn thương nhẹ. Mặc dù hầu hết những người mắc bệnh suy thận giai đoạn 1 không có bất kỳ triệu chứng gì ảnh hưởng đến sức khỏe hàng ngày, nhưng có một số biểu hiện của bệnh mà bạn có thể tự nhận thấy hoặc bác sĩ có thể phát hiện khi kiểm tra tình trạng thận hoặc các vấn đề sức khỏe khác. (4)
Các dấu hiệu và triệu chứng của suy thận giai đoạn 1 bao gồm:
Huyết áp cao
Sưng ở tay hoặc chân của bạn
Nhiễm trùng đường tiết niệu
Tìm thấy protein trong nước tiểu của bạn
Máu trong nước tiểu của bạn (tiểu máu)
Thận tổn thương có thể được xác định thông qua siêu âm, chụp CT, MRI hoặc sinh thiết thận.
Giai đoạn 2
Giai đoạn 2 của suy thận thường đánh dấu mức độ suy giảm của eGFR từ 60 đến 89, cho thấy bạn có dấu hiệu tổn thương nhẹ ở thận. Ở giai đoạn này thận vẫn hoạt động tốt và không xuất hiện bất kỳ triệu chứng nào và thường chỉ được phát hiện khi kiểm tra sức khỏe định kỳ hoặc thăm khám bệnh lý khác. Mặc dù tổn thương ở thận có thể không hoàn toàn phục hồi, nhưng bạn có thể thực hiện các biện pháp để làm chậm quá trình tiến triển của tổn thương ở thận. Giai đoạn này thường có các dấu hiệu và triệu chứng tương tự như giai đoạn 1. (4)
Phân độ suy thận được chia thành 5 giai đoạn khác nhau
Giai đoạn 3
Suy thận giai đoạn 3 có eGFR từ 30 đến 59 và cho thấy chức năng thận đã suy giảm đáng kể. Trong giai đoạn này, thận không thể hoạt động bình thường để loại bỏ chất thải và dư lượng chất lỏng từ máu. Những chất này có thể tích tụ trong cơ thể và gây ra các vấn đề khác như tăng huyết áp, thiếu máu và vấn đề về xương. Bạn có thể bắt đầu cảm nhận các triệu chứng như:
Cảm thấy mệt mỏi.
Sưng ở tay hoặc chân.
Da có thể trở nên khô hoặc ngứa.
Đau ở lưng dưới.
Chuột rút cơ bắp.
Khó ngủ.
Hội chứng chân không yên (cảm giác khó chịu ở chân khiến bạn khó ngồi yên hoặc khó ngủ).
Thay đổi tần suất đi tiểu hoặc màu sắc của nước tiểu.
Dựa trên eGFR suy thận giai đoạn 3 được phân thành hai mốc là 3A và 3B. Trong giai đoạn 3A, khả năng lọc cầu thận giảm đáng kể so với giai đoạn 2, người bệnh có thể rơi vào tình trạng thiếu máu và thường gặp vấn đề về xương khớp. Ở giai đoạn 3B, tổn thương thận đã nghiêm trọng hơn với mức độ suy giảm cầu thận nặng. Người bệnh ở giai đoạn này có nguy cơ cao hơn về biến chứng đáng lo ngại. Dự đoán tiên lượng của họ có thể khác nhau tùy thuộc vào việc có tiểu đạm, tiểu đạm vi thể hay đại thể và mức độ nghiêm trọng của chúng.(4)
Giai đoạn 4
Trong giai đoạn 4, eGFR giảm từ 15 đến 29 và thận bị tổn thương từ mức trung bình đến nặng, điều này được biểu hiện qua các triệu chứng lâm sàng đã xuất hiện rõ ràng. Người bệnh có thể trải qua một số triệu chứng do sự suy giảm của chức năng lọc máu của thận như mệt mỏi, sưng ở cánh tay hoặc chân, thay đổi thói quen đi tiểu (đi tiểu nhiều hoặc ít hơn bình thường), đau bụng, buồn nôn hoặc cảm thấy ít đói hơn bình thường,…
Khi thận không hoạt động bình thường để loại bỏ chất thải khỏi máu, các chất độc hại có thể tích tụ trong cơ thể và gây ra các vấn đề về sức khỏe. Nếu không được chữa trị kịp thời, người bệnh có thể gặp nhiều biến chứng nguy hiểm như tăng huyết áp, thiếu máu (thiếu hồng cầu trong cơ thể), bệnh tim, vấn đề về xương, mức kali cao, phosphat cao hoặc nhiễm độc do chuyển hóa axit (tích tụ axit trong cơ thể). (4)
Giai đoạn 5
Đây là giai đoạn suy thận cực kỳ nghiêm trọng. Thận của bạn đã bị tổn thương với chỉ số eGFR dưới mức 15 và đang đứng trước nguy cơ bị hỏng hoặc đã ngừng hoạt động hoàn toàn. Vì thận không còn khả năng loại bỏ chất thải khỏi máu, các chất thải này sẽ tích tụ trong cơ thể, gây ra nguy cơ nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác. Lúc này người bệnh thường trải qua nhiều triệu chứng lâm sàng như tiểu ít hoặc không tiểu, khó thở, thay đổi màu da,… Khi suy thận đã đến giai đoạn này, các tùy chọn điều trị để duy trì sự sống thường bao gồm việc sử dụng máy lọc máu hoặc cần cân nhắc việc ghép thận. (4)
Suy thận mạn được phân độ thành 5 giai đoạn dựa trên mức độ suy giảm chức năng thận. Giai đoạn 1 có chức năng thận bình thường, trong khi giai đoạn 5 có chức năng thận suy giảm nghiêm trọng. Mức độ suy thận càng nặng thì các triệu chứng và biến chứng càng rõ ràng.
Dinh dưỡng cho người suy thận khoa học từ chuyên gia
Theo Bác sĩ Nguyễn Võ Trà Mi – Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng: “Sau khi xác định được các phân độ suy thận thì việc chăm sóc dinh dưỡng đóng một vai trò quan trọng trong việc quản lý suy thận, giúp người bệnh duy trì sức khỏe của thận và ngăn chặn sự tiến triển của bệnh. Việc điều chỉnh chế độ ăn để phù hợp với tình trạng suy thận cần được thực hiện theo hướng dẫn từ chuyên gia dinh dưỡng.” Hãy cùng NRECItìm hiểu cách điều chỉnh chế độ ăn qua các giai đoạn suy thận.
Suy thận mạn giai đoạn 1 -2
Năng lượng: Để duy trì sức khỏe của thận, người suy thận giai đoạn 1 – 2 nên duy trì lượng năng lượng hàng ngày khoảng 35 Kcal/kg cân nặng lý tưởng/ ngày
Protein: Lượng protein nên được kiểm soát và nằm trong khoảng 0,6-0,8 g/kg cân nặng lý tưởng/ngày. Ít nhất 60% của lượng protein này nên được cung cấp từ nguồn động vật. Trong trường hợp suy thận giai đoạn 3 – 4 thì lượng protein nên được hạn chế ở mức 0,4 – 0,6g/kg cân nặng lý tưởng/ngày. Đồng thời, tỷ lệ protein động vật trên tổng lượng protein cần tiêu thụ nên duy trì trên mức 60%.
Lipid (Chất béo): Chế độ ăn nên chứa khoảng 20 – 25% tổng năng lượng từ lipid. Đảm bảo rằng tổng số lipid được cung cấp từ ⅓ axit béo chưa no một nối đôi, ⅓ axit béo nhiều nối đôi và ⅓ axit béo no.
Đảm bảo cân bằng nước và điện giải:
Hạn chế natri (< 2000mg/ngày)
Hạn chế kali nếu kali máu > 6 mmol/l (2000 – 3000mg/ngày)
Điều chỉnh lượng nước ăn uống theo nhu cầu cơ thể (V nước = V nước tiểu + V dịch mất bất thường + 300 đến 500ml tùy theo mùa).
Photphat: Bạn nên giới hạn lượng photphat ăn mỗi ngày dưới 1200mg và hạn chế các thực phẩm giàu phosphat.
Đảm bảo duy trì cung cấp đủ vitamin và khoáng chất cần thiết cho cơ thể.
Số bữa ăn: Chia số bữa ăn hàng ngày thành 4 bữa để cơ thể hấp thu dưỡng chất tốt hơn.
Suy thận mạn giai đoạn 3 – 4 không lọc máu, không tăng kali máu
Suy thận mạn giai đoạn 3 – 4 không lọc máu, tăng kali máu
Năng lượng: Mức 35 Kcal/kg cân nặng lý tưởng mỗi ngày.
Protid: Từ 0,4 đến 0,6g/kg cân nặng lý tưởng mỗi ngày. Tỷ lệ protid động vật/tổng số chiếm từ 60% trở lên.
Lipid: Chiếm 20-25% tổng năng lượng, trong đó cân bằng giữa 33% Acid béo chưa no một nối đôi, 33% acid béo chưa no nhiều nối đôi và 33% axit béo no.
Hạn chế đối với nước ăn và uống khi có chỉ định:
Công thức V nước = V nước tiểu + V dịch mất bất thường (do nôn, sốt, tiêu chảy,…) + 300 đến 500ml (tùy từng mùa).
Ăn nhạt tương đối hoặc tuyệt đối phụ thuộc vào mức độ phù và cao huyết áp: Natri từ 1000-2000 mg/ngày.
Duy trì Phosphat dưới 1200mg/ngày, hạn chế các thực phẩm chứa nhiều phosphat.
Đảm bảo Kali < 1000 mg/ngày, hạn chế các thực phẩm chứa nhiều kali.
Tiêu thụ Phosphat < 600mg/ngày, hạn chế các thực phẩm chứa nhiều phosphat.
Chế độ ăn cho người suy thận cần được điều chỉnh theo giai đoạn bệnh, đảm bảo cung cấp đủ năng lượng, protein, chất béo, vitamin và khoáng chất, đồng thời hạn chế natri, kali, photphat và nước.
Chế độ ăn cho người suy thận cần được điều chỉnh theo giai từng đoạn bệnh
Phương pháp hỗ trợ điều trị suy thận
Phương pháp hỗ trợ trong điều trị suy thận rất quan trọng để giảm tốc độ tiến triển của bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống và duy trì sức khỏe thận. Dưới đây là một số phương pháp hỗ trợ quan trọng trong quá trình điều trị suy thận:
Điều trị nguyên nhân gây suy thận: Là biện pháp quan trọng nhất để ngăn ngừa suy thận tiến triển. Các nguyên nhân phổ biến của suy thận bao gồm bệnh thận đái tháo đường, bệnh thận xơ hóa do tăng huyết áp, các bệnh cầu thận nguyên phát và thứ phát, hội chứng chuyển hóa.
Kiểm soát các yếu tố nguy cơ: Để ngăn ngừa suy thận tiến triển, người bệnh cần kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây suy thận như tăng huyết áp, đái tháo đường, béo phì, hút thuốc lá, uống rượu bia quá mức.
Chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh: Để bảo vệ thận và cải thiện sức khỏe thận, bạn cần tuân thủ một chế độ ăn uống cân đối, bao gồm nhiều chất xơ, ít chất béo động vật, ít cholesterol và muối. Bạn cũng nên kết hợp với việc duy trì lối sống lành mạnh, thường xuyên tập thể dục,…
Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc có thể giúp cải thiện chức năng thận và ngăn ngừa suy thận tiến triển. Các loại thuốc này bao gồm thuốc hạ huyết áp để kiểm soát huyết áp, thuốc hạ đường huyết để kiểm soát đường huyết, thuốc ức chế miễn dịch để điều trị các bệnh cầu thận..
Lọc máu và ghép thận: Đây được xem là phương pháp điều trị cuối cùng cho suy thận giai đoạn cuối. Bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh sử dụng máy móc để lọc máu để loại bỏ các chất thải và chất lỏng dư thừa hoặc cấy ghép thận từ người hiến tặng. (1)
Lọc máu và ghép thận là hai phương pháp quan trọng trong điều trị suy thận
Các phương pháp hỗ trợ trong điều trị suy thận như điều trị nguyên nhân gây suy thận, kiểm soát yếu tố nguy cơ, duy trì chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh, sử dụng thuốc và lọc máu hoặc ghép thận trong trường hợp suy thận giai đoạn cuối giúp giảm tốc độ tiến triển của bệnh, cải thiện chất lượng cuộc sống và duy trì sức khỏe thận.
Suy thận là một căn bệnh nguy hiểm, nhưng với sự phát triển của y học hiện đại, người bệnh vẫn có thể sống khỏe mạnh và bình thường nếu được phát hiện và điều trị sớm. Việc nhận biết và hiểu rõ các phân độ suy thận cùng với triệu chứng bệnh giúp người bệnh duy trì tâm lý ổn định và tạo điều kiện tốt hơn cho quá trình điều trị.
Bất kể bạn ở giai đoạn suy thận nào, việc thăm khám và điều trị đúng lúc tại bệnh viện là rất quan trọng để ngăn chặn sự tiến triển của bệnh và nguy cơ biến chứng nguy hiểm. Để có chế độ dinh dưỡng phù hợp cho người suy thận, bạn có thể liên hệ NRECIđể được tư vấn dinh dưỡng phù hợp và tham gia các khóa học dinh dưỡng để trang bị thêm kiến thức chăm sóc sức khỏe bản thân và gia đình.
Xem thêm các bài viết dinh dưỡng cho bệnh lý suy thận:
Viện Nghiên cứu và Tư vấn Dinh dưỡng là đơn vị tiên phong trong đào tạo và tư vấn dinh dưỡng cho mọi đối tượng. Chúng tôi cam kết mang đến các khóa học dinh dưỡng, dịch vụ tư vấn dinh dưỡng chuyên nghiệp, uy tín bởi đội ngũ bác sĩ dinh dưỡng giàu kinh nghiệm, nhiệt huyết, năng động.
